Digitalisering van arbeidsveiligheid

6 Minuten05.10.2020

Industrie 4.0 brengt mensen en technologieën dichter bij elkaar. We werken wereldwijd, flexibeler en meer automatisch. Maar werken we ook veiliger? Bij digitalisering ligt de focus nog veel te weinig op gezondheid en veiligheid op het werk. Toch is het potentieel enorm: data is het levensader van intelligente bedrijven, vooral op gebieden die de hele organisatie beïnvloeden. Het nauw netwerken van alle betrokkenen is de basis voor het ondernemingssucces van morgen. 

De wereld van werk verandert gestaag

In Industry 4.0 bevrijden geautomatiseerde processen werknemers van tijdrovende procedures. Moderne informatietechnologieën bevorderen plaats- en tijdflexibel werken. Webgebaseerde toepassingen zorgen voor een soepele, bedrijfsoverkoepelende uitwisseling van informatie in realtime. We communiceren al lang niet meer alleen met elkaar, maar ook met machines. Het netwerken van gegevens maakt het voor ons gemakkelijker om complexe onderlinge relaties te interpreteren. Systemen voor vroegtijdige waarschuwing op basis van kunstmatige intelligentie helpen ons om grote hoeveelheden gegevens te analyseren en risico's in een vroeg stadium te identificeren. 

De toenemende digitalisering leidt echter ook tot nieuwe uitdagingen op het gebied van veiligheid op het werk. Het initiatiefdocument “Nieuwe vormen van werk. Nieuwe vormen van preventie” van de Duitse wettelijke Ongevallenverzekering DGUV vat de kansen en risico's in de wereld van werk 4.0 samen en schetst de eerste oplossingen (beschikbaar in het Engels).

Nieuwe technologieën creëren een voorsprong

Nieuwe technologieën kunnen bestaande werkvormen veranderen of nieuwe werkvormen doen ontstaan. Omgevingstechnologieën zorgen ervoor dat werknemers steeds meer omringd worden door intelligente en genetwerkte apparaten die zich aanpassen aan hun individuele behoeften. Ze variëren van sensoren die het licht of de temperatuur in kantoren regelen tot intelligente beschermingspakken die de lichaamstemperatuur en polsslag meten. Hierdoor kunnen werknemers tijdig worden beschermd tegen gevaarlijke situaties. 

Virtualiteit creëert werkomgevingen die niet langer echt zijn, maar alleen bestaan als computergebaseerde modellen. 3D-projecties zorgen ervoor dat werkobjecten in de echte ruimte of werkomgeving volledig worden gesimuleerd. Dit kan worden gebruikt om de training van werknemers te ondersteunen of om de omgang met gevaarlijke arbeidsmiddelen te oefenen. 

Augmented reality betekent “uitgebreide realiteit” en wordt gekenmerkt door computerondersteunde perceptie of representatie die de echte wereld uitbreidt met virtuele aspecten. Hiervoor worden vaak databrillen of specifieke draagbare schermen gebruikt. Ze ondersteunen werknemers tijdens medische diagnoses en behandelingen of tijdens onderhoudswerkzaamheden. 

In zelfgeorganiseerde productiesystemen kunnen onderdelen van productie-installaties draadloze datatransmissie en een verbinding met het internet gebruiken om automatisch te beslissen welke grondstoffen ze op een bepaald moment nodig hebben. Ze bestellen materialen die worden geleverd door autonome voertuigen. In dit concept, dat wordt besproken onder de noemer Industrie 4.0, zijn mensen nog steeds grotendeels betrokken bij het productieproces, maar werknemers moeten zo veel mogelijk alleen actief zijn tijdens het proces of in kritieke situaties. 

Vervangende mobiliteit, afstandsbediening en virtuele samenwerking worden ondersteund door het steeds toenemende gebruik van communicatie- en informatietechnologieën. Deze technologieën helpen om werk uit te voeren over ruimtelijke, tijdelijke en organisatorische grenzen heen. Apparaten en machines kunnen ook vanaf elke locatie worden bestuurd.

Arbeidsveiligheid 4.0

Werknemers maken steeds meer deel uit van een geïntegreerd gecontroleerd systeem waarin ze een deel van hun autonomie moeten opgeven, maar tegelijkertijd moeten ze beschikken over sterke vaardigheden op het gebied van planning, organisatie en coördinatie.  

Niet alleen arbeidsveiligheidsspecialisten, maar ook andere spelers in het bedrijf, zoals managers of bedrijfsartsen, moeten daarom meer dan voorheen het werksysteem als geheel (mensen, organisatie, technologie) in de gaten houden. Arbeidsveiligheidsmaatregelen mogen niet beperkt blijven tot bepaalde kritieke gebieden. Bij het plannen van het werksysteem moet zorgvuldig rekening worden gehouden met de prestatie-eisen van werknemers. Steeds complexere en virtuele werksystemen kunnen vaak nauwelijks achteraf worden gewijzigd - of alleen met aanzienlijke extra inspanningen. Arbeidsveiligheidsspecialisten moeten daarom al in de planningsfase betrokken worden en toekomstgerichte maatregelen afleiden.  

Dit omvat ook een geïntegreerde analyse van fysieke en psychologische aspecten en technische ontwikkelingen. Preventie-experts moeten technische ontwikkelingen vanaf het begin begeleiden. In het algemeen moeten voor alle technologieën preventieve analyses worden uitgevoerd, waarbij rekening wordt gehouden met de effecten van bedieningsfouten en het risico op ongevallen. Stel jezelf bij het analyseren van nieuwe technologieën in het bijzonder vragen als: Kunnen hierdoor nieuwe gevaren ontstaan, zoals visuele afleiding of het overhoren van waarschuwingssignalen? Zijn er gezondheidsrisico's? Wat zijn de mogelijke gevolgen van continu gebruik?

Vooral voor communicatie-intensieve activiteiten raden we het volgende aan  

1. communicatiemanagement dat informatie tot het essentiële beperkt en begrijpelijk maakt.  
    
2. Zorg ervoor dat werknemers pauzes nemen tijdens perioden van voortdurende beschikbaarheid.  
    
3. Initieer trainingsmaatregelen die werknemers in staat stellen op de juiste manier met nieuwe technologieën om te gaan. 

Effecten van flexibilisering in ruimte en tijd

Of het nu in de vorm van telewerken, werken op afstand of virtueel teamwork is, steeds meer activiteiten kunnen op afstand worden uitgevoerd. Samenwerking tussen verschillende locaties of tijdzones maakt nu deel uit van het dagelijkse leven in veel bedrijven. Vormen van arbeidstijdflexibilisering variëren van werktijdrekeningen tot flexitime-aanbiedingen met tijdregistratie of op vertrouwen gebaseerde werktijden zonder tijdregistratie tot aanwezigheidsdiensten. Deze modellen stellen werknemers in staat om een beter evenwicht tussen werk en privéleven te bereiken. Werknemers kunnen steeds meer zelf bepalen hoe ze hun taken organiseren.  

Wanneer de werkdruk echter hoog is, kan dit er vaak toe leiden dat werknemers langer werken en te weinig pauzes nemen. Hoewel nieuwe digitale technologieën de productiviteit verhogen, gaan ze volgens het onderzoek “Kenniswerk in de digitale transformatie” gepaard met een hogere prestatiedruk (59%) en een hogere werkdruk (58%). De DGUV wijst erop dat werk- en hersteltijden moeilijk te plannen zijn wanneer men oproepbaar is. Werken in virtuele teams kan leiden tot een verregaande isolatie van het individu. Echte samenwerking en communicatie kunnen slechts in beperkte mate worden gecompenseerd door informatie- en communicatietechnologieën.

Werknemers zijn niet verplicht om tijdens hun vrije tijd bereikbaar te zijn als hun arbeidsovereenkomst dit niet voorschrijft. Als werknemers thuiswerken, moeten er regels worden opgesteld voor het gebruik van eindapparaten en de bereikbaarheid. Herstelfasen en daadwerkelijk uitschakelen moeten overbelasting voorkomen. Voor oproepkrachten moeten daarom dezelfde pauzeregels gelden als voor het vaste personeel op kantoor. Controlesystemen mogen niet leiden tot een permanente bewaking van medewerkers. Personeelsselectie en -ontwikkeling moeten worden afgestemd op de eisen van de betreffende activiteiten.  

Werknemers moeten dienovereenkomstig worden ondersteund met training en preventiemaatregelen voor activiteiten die een hoge mate van flexibiliteit vereisen. Verkoopmedewerkers die in het veld werken, moeten bijvoorbeeld worden beschermd tegen te lange werktijden en onvoldoende pauzes, terwijl potentiële sociale isolatie prioriteit moet krijgen bij thuiswerk. 

Expertverklaringen: Digitalisering als kans en uitdaging

Met de voortschrijdende digitalisering en de opkomst van digitale ondersteuningssystemen krijgt de gezondheid en veiligheid op het werk van morgen niet alleen een nieuwe dimensie, maar ontstaan er ook geheel nieuwe mogelijkheden. In dit interview legt Prof. Dr. Volker Nürnberg van het accountantskantoor BDO uit wat hier belangrijk is.

Dr. Michael Neupert is partner bij het advocatenkantoor Kümmerlein in Essen. We vroegen hem hoe nieuwe technologische ontwikkelingen werkprocessen en veiligheid beïnvloeden. In de video legt dr. Neupert uit wat de juridische uitdagingen zijn voor gezondheid en veiligheid op het werk als gevolg van toenemende automatisering en de verspreiding van kunstmatige intelligentie. 

Digitale ondersteuning voor HSEQ-managers en specialisten op het gebied van veiligheid op het werk

De punten die in het DGUV-initiatiefdocument, de Hays-studie en in de interviews naar voren komen, benadrukken enkele van de veranderingen die digitalisering met zich meebrengt voor werknemers. Digitalisering stopt echter niet bij het strategische en operationele werk van HSEQ-managers en arbeidsveiligheidsspecialisten. Eén ding is duidelijk: Alleen degenen die op gegevens gebaseerde beslissingen nemen, kunnen werknemers beschermen in de wereld van werk 4.0 en op de lange termijn concurrerend blijven. 

De meeste grotere bedrijven hebben daarom al digitale oplossingen geïntegreerd in hun HSEQ-systeem. De meerderheid van hen heeft HSEQ-softwareoplossingen waarmee geïmproviseerde geïsoleerde oplossingen, lijstenchaos en eindeloze tabellen tot het verleden behoren. Of het nu gaat om documenteren, organiseren of evalueren: met een geïntegreerde digitale oplossing creëren managers een centraal aanspreekpunt voor alle taken en hebben ze minder tijd nodig voor administratieve activiteiten. Ze kunnen informatie of documenten centraal aanleveren voor verschillende locaties. Collega's en externe partijen worden eenvoudig betrokken en de samenwerking en informatie-uitwisseling worden verbeterd. Mobiele oplossingen zoals apps zorgen ervoor dat gebruikers, medewerkers, externe bedrijven en andere belanghebbenden op de kortst mogelijke manier actief betrokken kunnen worden. 

Hoewel middelgrote bedrijven zich bewust zijn van de productiviteitswinst die kan worden behaald door digitalisering, richtten ze zich in het verleden vaak in de eerste plaats op hun kernactiviteiten. De laatste jaren stappen ze echter steeds vaker over op HSEQ-softwareoplossingen die het maken van risicobeoordelingen, online instructies of het beheer van gevaarlijke stoffen ondersteunen. Dit maakt het gemakkelijker om gegevens te koppelen, alle belanghebbenden met elkaar te verbinden en processen op een gestructureerde en traceerbare manier te organiseren.